Implementacja pakietu IFD/IFR oraz nowe wytyczne EUNB

Uwagi wstępne

Z dniem 10 grudnia tego roku wchodzą w życie zmiany przepisów prawa, wynikające z ustawy z dnia 1 października 2021 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2140) (Ustawa), wdrażającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2034 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie nadzoru ostrożnościowego nad firmami inwestycyjnymi oraz zmieniającą dyrektywy 2002/87/WE, 2009/65/WE, 2011/61/UE, 2013/36/UE, 2014/59/UE i 2014/65/UE (IFD), a także służącej stosowaniu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2033 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla firm inwestycyjnych oraz zmieniającego rozporządzenia (UE) nr 1093/2010, (UE) nr 575/2013, (UE) nr 600/2014 i (UE) nr 806/2014 (IFR).

W tym kontekście warto wskazać również na fakt wydania 22 listopada 2021 r., przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB), zmienionych wytycznych:

• w sprawie prawidłowej polityki wynagrodzeń dla firm inwestycyjnych na mocy dyrektywy w sprawie firm inwestycyjnych (IFD) (Wytyczne w sprawie wynagrodzeń); oraz
• dotyczących zarządzania wewnętrznego dla firm inwestycyjnych na mocy dyrektywy w sprawie firm inwestycyjnych (IDF) (Wytyczne dotyczące zarządzania wewnętrznego).

Zmienione wytyczne wejdą w życie w dniu 30 kwietnia 2022 r. Obecnie oczekują one na tłumaczenie na języki urzędowe Unii Europejskiej, w związku z czym zawarte w niniejszym tekście tłumaczenia dotyczące wytycznych EUNB stanowią tłumaczenia własne autora oraz nie posiadają charakteru oficjalnego.

Treść zmienionych wytycznych w wersji angielskiej jest dostępna na stronie internetowej przedmiotowego urzędu (https://www.eba.europa.eu/regulation-and-policy/investment-firms/guidelines-remuneration-policies-investment-firms oraz https://www.eba.europa.eu/regulation-and-policy/internal-governance/guidelines-internal-governance-investment-firms).

Poniżej zostały przedstawione wybrane kwestie wynikające z wyżej wymienionych dokumentów, posiadające znaczenie nie tylko dla warunków prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne, lecz także dla podmiotów zamierzających prowadzić działalność jako firma inwestycyjna.

Implementacja pakietu IFD/IFR

Wybrane przepisy ustawy o obrocie instrumentami finansowymi podlegające zmianie i konsekwencje zmiany:

• art. 82 ust. 1 pkt 2), art. 111 ust. 2 pkt 3) oraz art. 119 ust. 4 pkt 7)

Zmiany dotyczą treści oświadczeń osób w nich wskazanych, które powinny być zawarte we wniosku o udzielenie zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej.

Podmioty składające wniosek o wydanie przedmiotowego zezwolenia z dniem 10 grudnia 2021 r. będą musiały zapewnić zgodność oświadczeń z nowym brzmieniem przepisów a ewentualne rozbieżności mogą zostać uznane przez organ nadzoru za brak formalny wniosku.

Jednocześnie, podmioty będące obecnie stroną postępowania administracyjnego prowadzonego przez KNF o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej mogą zostać poproszone o dostosowanie złożonych do tej pory oświadczeń do nowej treści przepisu.

Powyższe należy odnieść odpowiednio do wniosku o udzielenie zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej przez bank, a także do wniosku banku z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej o udzielenie zezwolenia na prowadzenie tzw. działalności powierniczej.

• art. 97

Zmiana przepisu skutkuje wyłączeniem z ustawy o obrocie instrumentami finansowymi wyliczenia, wskazującego na elementy składowe kapitału założycielskiego domu maklerskiego.

Z dniem 10 grudnia 2021 r. domy maklerskie będą zatem zobowiązane do zapewnienia zgodności swoich kapitałów założycielskich bezpośrednio z art. 9 IFR, a także z przepisami rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (CRR), w zakresie w jakim odwołuje się do nich art. 9 IFR.

• art. 98

Podwyższeniu uległy minimalne kwoty kapitału założycielskiego domu maklerskiego, wymagane na prowadzenie działalności maklerskiej:
–         o równowartość w złotych 25 000 euro w przypadku działalności maklerskiej, o której mowa w art. 98 ust. 1 i 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.

Przykładowo, z dniem 10 grudnia 2021 r. kapitał założycielski domu maklerskiego prowadzącego lub zamierzającego prowadzić rachunki papierów wartościowych powinien wynieść co najmniej równowartość w złotych 150 000 euro (dotychczas – 125 000 euro);
–         o równowartość w złotych 20 000 euro, w przypadku działalności maklerskiej, o której mowa w art. 98 ust. 1 i 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.

Przykładowo, z dniem 10 grudnia 2021 r. kapitał założycielski domu maklerskiego nabywającego (zbywającego) lub zamierzającego nabywać (zbywać) instrumenty finansowe na własny rachunek powinien wynieść co najmniej równowartość w złotych 750 000 euro (dotychczas – 730 000 euro).

• 110b i 110c

Zmiany do przedmiotowych przepisów dotyczą szeregu modyfikacji odnoszących się, przede wszystkim, do obowiązków w zakresie zarządzania ryzykiem w domu maklerskim, ustanowienia systemu zarządzania ryzykiem, wzajemnego podziału kompetencji między zarządem i radą nadzorczą domu maklerskiego, a także określenia kiedy następuje obowiązek powołania komitetu do spraw wynagrodzeń.

W związku z wprowadzanymi zmianami zostały rozszerzone kompetencje zarządu o zapewnienie zasobów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem, określono mechanizmy nadzoru zgodności działania domu maklerskiego z przepisami prawa, kontroli wewnętrznej i audytu wewnętrznego oraz polityki wynagrodzeń.

• 110ca

Zmiana polega na uchyleniu dotychczasowego przepisu przewidującego obowiązek ustanowienia, w określonych przypadkach, komitetu do spraw nominacji, ponieważ IFD nie przewiduje powoływania takiego komitetu.

• art. 110v

Zmiana polega, między innymi, na wprowadzeniu obowiązku zapewnienia, aby polityka wynagrodzeń domu maklerskiego była dokumentem neutralnym pod względem płci.

Ponadto, doprecyzowano przesłanki warunkujące obowiązek ustanowienia komitetu ds. wynagrodzeń. Z dniem 10 grudnia 2021 r. będą nim objęte domy maklerskie, których średnia wartość aktywów bilansowych i pozycji pozabilansowych w czteroletnim okresie bezpośrednio poprzedzającym dany rok obrotowy jest wyższa niż równowartość w złotych 100 000 000 euro.

• art. 167

W wyniku zmiany, Komisja Nadzoru Finansowego będzie uprawniona do cofnięcia zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej albo ograniczenia zakresu wykonywanej działalności maklerskiej, w przypadku gdy firma inwestycyjna naruszy przepisy IFR.

Jednocześnie, w przypadkach określonych w zmienianym przepisie (np. również za naruszenie przepisów IFR), KNF będzie mogła nałożyć na firmę inwestycyjną karę pieniężną do wysokości 21 312 000 zł (dotychczas 20 750 000 zł).

Ważnym dokumentem, związanym ze zmianami wynikającymi z Ustawy, jest rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 grudnia 2021 r. w sprawie szacowania kapitału wewnętrznego i aktywów płynnych, systemu zarządzania ryzykiem, badania i oceny nadzorczej, a także polityki wynagrodzeń w domu maklerskim oraz małym domu maklerskim (Rozporządzenie). Zostało ono opublikowane 9 grudnia 2021 r. i stanowi wykonanie upoważnienia zawartego w art. 110x ustawy o obrocie instrumentami finansowymi zmienionego Ustawą. Rozporządzenie zastąpi jednocześnie inny akt prawny, a mianowicie rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 25 kwietnia 2017 r. w sprawie kapitału wewnętrznego, systemu zarządzania ryzykiem, programu oceny nadzorczej oraz badania i oceny nadzorczej, a także polityki wynagrodzeń w domu maklerskim.

Rozporządzenia wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, czyli 24 grudnia 2021 r.

W związku z opublikowaniem Rozporządzenia konieczne jest wykonanie między innymi następujących prac dostosowawczych w domach maklerskich:

• dostosowanie siatki pojęciowej w regulacjach wewnętrznych do nowych przepisów;
• uzupełnienie zasad zarządzania ryzykiem zgodnie z nowymi wymogami;
• uwzględnienie zasad zarządzania w zakresie aktywów płynnych;
• modyfikacja polityki wynagrodzeń

Wytyczne w sprawie wynagrodzeń

Niniejsze Wytyczne mają na celu zapewnienie jednolitych warunków prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne w państwach członkowskich, biorąc pod uwagę charakter, skalę i złożoność takiej działalności. Uzupełniają one odpowiednie przepisy IFD i IFR po to, by firmy inwestycyjne wdrożyły adekwatną politykę wynagradzania, opartą na procesach zarządzania, uwzględniającą strategię i profil ryzyka firmy inwestycyjnej oraz dostosowującą stosowane zachęty dla pracowników firmy inwestycyjnej do interesu jej właścicieli i innych interesariuszy.

Wytyczne w sprawie wynagrodzeń precyzują wymagania zawarte w IFD w sprawie polityki wynagrodzeń dla wszystkich pracowników oraz przepisy dotyczące polityki wynagrodzeń dla pracowników, których działalność zawodowa ma istotny wpływ na profil ryzyka firm inwestycyjnych lub na aktywa, którymi zarządza firma inwestycyjna (tzw. zidentyfikowani pracownicy). W tym zakresie Wytyczne rozróżniają zasady mające zastosowanie do wszystkich pracowników i jedynie do zidentyfikowanych pracowników. Ponieważ zidentyfikowani pracownicy mają większy wpływ na profil ryzyka firmy inwestycyjnej, Wytyczne przewidują bardziej rygorystyczne podejście do polityki wynagrodzeń w zakresie, w jakim posiada ona zastosowanie do tego rodzaju pracowników, w tym określają szczegółowe zasady dotyczące ich wynagrodzeń zmiennych.

Przykładowo, wynagrodzenia zmienne powinny być oparte przede wszystkim na wynikach osiąganych przez zidentyfikowanych pracowników firmy inwestycyjnej, a jedynie w wyjątkowych przypadkach na innych kryteriach. W świetle treści Wytycznych w sprawie wynagrodzeń, nieprzejrzyste warunki płatności zmiennych składników wynagrodzeń, ich uznaniowy charakter lub sytuacje, kiedy korekty wynagrodzeń zależą od jednej osoby, mogą mieć trudny do przewidzenia wpływ na zachowanie pracowników w zakresie decyzji związanych z ryzykiem i w związku z tym nie są zgodne z Wytycznymi.

Za wdrożenie polityki wynagrodzeń w firmie inwestycyjnej powinien odpowiadać organ zarządzający oraz, w stosownych przypadkach, komitet ds. wynagrodzeń.

Ogólne założenia Wytycznych dotyczących wynagrodzeń, których przykłady przedstawiono powyżej, zostały szczegółowo rozwinięte w ramach kolejnych części (tytułów) dokumentu, do których należą: Zasady wynagradzania; Struktura wynagradzania; Wynagradzanie określonych funkcji; Polityka wynagrodzeń, przyznawanie i wypłata wynagrodzenia zmiennego dla zidentyfikowanych pracowników; Firmy inwestycyjne korzystające z interwencji rządu; Właściwe organy nadzoru.

Wytyczne dotyczące zarządzania wewnętrznego

Wytyczne dotyczące zarządzania wewnętrznego uzupełniają przepisy związane z zarządzaniem zawarte w IFD, uwzględniając zasadę proporcjonalności, określając zadania, obowiązki i funkcjonowanie organu zarządzającego i organizację firm inwestycyjnych, w tym konieczność tworzenia

przejrzystych struktur, pozwalających na nadzór nad działalnością firm inwestycyjnych. Wytyczne określają również szczegółowe wymogi mające na celu zapewnienie prawidłowego zarządzania wszystkimi rodzajami ryzyka w firmach inwestycyjnych.

Wytyczne przyjmują założenie, że ryzykiem w firmach inwestycyjnych należy zarządzać na wszystkich trzech liniach obrony, podkreślając obowiązki drugiej linii obrony (niezależna funkcje zarządzania ryzykiem i compliance), a także trzeciej linii obrony (niezależna funkcja audytu wewnętrznego). W tym zakresie pozostają zatem zgodne z modelem „trzech linii obrony”.

Wytyczne wymagają jednocześnie, aby firmy inwestycyjne ustanowiły i utrzymywały stałą i skuteczną komórkę ds. compliance, która funkcjonuje niezależnie od działalności, którą kontroluje, jak również, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności, aby utrzymywały funkcje zarządzania ryzykiem i audytu wewnętrznego (także działające niezależnie). Jeżeli przedmiotowe funkcje nie zostały ustanowione, firmy inwestycyjne powinny zapewnić, aby zasady i procedury, które zostały przyjęte i wdrożone w zakresie zarządzania ryzykiem i audytu wewnętrznego realizowały te same cele, co przewidziane dla wyżej wymienionych funkcji.

Jednostki wykonujące zadania z zakresu działalności firmy inwestycyjnej (tzw. linie biznesowe), w ramach pierwszej linii obrony, podejmują ryzyko operacyjne i są odpowiedzialne za udział w zarządzaniu takim ryzykiem. W tym celu linie biznesowe powinny posiadać odpowiednie procesy kontrolne, mające na celu zapewnienie, że takie ryzyko zostało zidentyfikowane, przeanalizowane, zmierzone, jak również jest monitorowane, zarządzane, raportowane i utrzymywane w granicach apetytu na ryzyko firmy inwestycyjnej.

Zgodnie z Wytycznymi, w ramach drugiej linii obrony, funkcja zarządzania ryzykiem powinna ułatwiać wdrożenie ram zarządzania ryzykiem w całej firmie inwestycyjnej i być odpowiedzialna za identyfikowanie, monitorowanie, analizowanie, mierzenie, zarządzanie i raportowanie na temat ryzyka oraz za tworzenie całościowego podejścia do zarządzania wszystkimi rodzajami ryzyka w firmie inwestycyjnej, zarówno w ujęciu indywidualnym jak i, w stosownych przypadkach, skonsolidowanym. Z kolei funkcja compliance powinna monitorować zgodność działalności firmy inwestycyjnej z wymogami prawnymi i politykami wewnętrznymi, doradzać w kwestiach zapewnienia zgodności, a także ustanawiać zasady i procesy zarządzania ryzykiem braku zgodności.

W ramach trzeciej linii obrony, funkcja audytu wewnętrznego powinna przeprowadzać audyty ogólne oraz oparte na analizie ryzyka oraz dokonywać przeglądów ustaleń, dotyczących ładu wewnętrznego, jak również procesów i mechanizmów, mających na celu zapewnienie, że powyższe ustalenia i procesy zostały skutecznie wdrożone i są konsekwentnie stosowane. Funkcja audytu wewnętrznego powinna odpowiadać za niezależny przegląd dwóch pierwszych linii obrony. Firmy inwestycyjne, które nie ustanowiły niezależnej funkcji audytu wewnętrznego powinny ustanowić odpowiednie zasady i procedury audytu wewnętrznego.

Ogólne założenia Wytycznych dotyczących zarządzania wewnętrznego, których przykłady przedstawiono powyżej, zostały szczegółowo rozwinięte w ramach kolejnych części (tytułów) dokumentu, do których należą: Proporcjonalność; Rola i skład organu zarządzającego oraz komitetów; Ramy zarządzania; Kultura ryzyka i postępowanie w biznesie; Ramy i mechanizmy kontroli wewnętrznej; Zarządzanie ciągłością działania; Transparentność.